Park Zakrzówek w Krakowie
Zagospodarowanie dawnego kamieniołomu Zakrzówek w Krakowie. Trzecia nagroda w konkursie architektonicznym.
współpraca
Maciej Siuda Pracownia Projektowa
zespół autorski
Bartosz Girek, Maciej Siuda, Marta Tomasiak
obszar opracowania
66 ha (w tym powierzchnia zbiornika wodnego)
budżet
28 792 000 PLN brutto
inwestor
Urząd Miasta Krakowa
rok
2016
Prawie 25 lat temu, kiedy kamieniołom został zamknięty, a wyrobisko zaczęły wypełniać wody gruntowe, Zakrzówek - silnie antropogeniczny i postindustrialny krajobraz - stał się ostoją dla budującego się ekosystemu. Zaczął zarastać. Brak zainteresowania inwestycyjnego przez ostatnie dwudziestolecie ukształtował unikatowe bogactwo przyrodnicze terenu. Obecność licznych gatunków roślin zielnych implikowała pojawianie się następnych, wraz z większą ilością gadów, płazów, ptaków, owadów i ssaków. Na korzyść ekosystemu przyrodniczego działał czas.
W 2014 roku, kiedy pojawiły się plany sprzedaży terenu pod zabudowę mieszkaniową skutkującą przekształceniami i prawdopodobną utratą „dzikiego” charakteru Zakrzówka, silny sprzeciw padł ze strony mieszkańców, miejskich aktywistów oraz środowiska artystyczno-kulturalnego Krakowa. Zakrzówek „zbudował” wokół siebie potencjał społeczny grupy, która gotowa była walczyć w jego imieniu. W wyniku ruchu społecznego zmieniono zapisy dokumentów planistycznych (MPZP Zakrzówek), które obecnie gwarantują zachowanie „naturalnego” charakteru miejsca, jego status quo jako przestrzeni publicznej, a także kładą duży nacisk na minimalizację negatywnego oddziaływania na środowisko przyrodnicze wszelkich inwestycji tam prowadzonych.
Zakrzówek znajduje się w strategicznym momencie formułowania jego przyszłego kształtu jako ważnej przestrzeni publicznej Krakowa i wartościowej ekologicznie struktury zielonej w szerszym kontekście urbanistycznym i przyrodniczym. Projekt zakłada stworzenie strategii przyrodniczej, krajobrazowej, społecznej i architektonicznej terenu, w której nadrzędnym parametrem jest czas. Projekt jest pomyślany jako długofalowy proces przekształceń, dzięki którym ekosystem przyrodniczy może adaptować się do zachodzących w terenie zmian, a jednocześnie - przez mądre interwencje krajobrazowe - nadbudowywać i rozwijać. Wraz z ekosystemem krajobrazowym ma rozwijać się ekosystem społeczny - kolejne strefy Zakrzówka są przystosowywane do bezpiecznego użytkowania przez różne grupy mieszkańców i odwiedzających, powstają strefy sąsiedzkie przy planowanej zabudowie mieszkaniowej, rozwija się lokalna społeczność wokół Centrum Edukacji Ekologicznej. To kompleksowe myślenie o mieście jako wielowątkowym organizmie, a tym samym wielopłaszczyznowe projektowanie w czasie odwołuje się do koncepcji process urbanism.
Od kilkunastu lat tereny Zakrzówka powiększają obszar ubogich zbiorowisk ruderalnych i synantropijnych. Pomniejszają się natomiast cenne przyrodniczo i zróżnicowane gatunkowo zbiorowiska łąk i muraw kserotermicznych (jest to związane z niekontrolowanym wydeptywaniem cennych zbiorowisk, naturalną sukcesją obszarów zieleni niskiej). Zaplanowano adaptację istniejących zbiorowisk i wprowadzenie nowych płatów roślinności według następujących strategii: uzupełnienia w istniejących płatach cennych siedliskowo, a także wprowadzenie zieleni w miejscach ugorów, odłogów, zarośli i zbiorowisk ruderalnych (stanowiących obecnie 45% łącznej powierzchni biologicznie czynnej) bazując na roślinności lokalnej i rodzimej; bogaty dobór gatunkowy projektowanej zieleni wspierający rozwój bioróżnorodności na terenie całego parku; zatrzymanie procesu sukcesji muraw kserotermicznych dzięki wypasowi; wprowadzenie zielnych dachów z nasadzeniami gatunków muraw i łąk; nasadzenia drzew z gatunków rodzimych; ochronę najcenniejszych stref występowania gatunków chronionych i szczególnie cennych poprzez wprowadzenie ścieżek wyniesionych ponad poziom terenu, co uniemożliwi wydeptywanie roślin; zwiększenie powierzchni siedlisk szuwarów właściwych (wokół projektowanych oczek wodnych) w celu zwiększenia obszarów bytowania i rozrodu cennych owadów, gadów i płazów.
Nowe płaty nasadzeń i uzupełnienia istniejących rozpoczną wieloletni proces kształtowania znacznie silniejszej kondycji ekosystemu Zakrzówka. Zmiana ubogich i mniej wartościowych ugorów, zarośli i odłogów w bogate i różnicowane gatunkowo zbiorowiska łąk, szuwarów i muraw zwiększy bioróżnorodność parku i pozytywnie wpłynie na występujące tu gatunki fauny. Wzmocniony ekosystem „udźwignie” zaplanowane w czasie działania inwestycyjne i docelowo zwiększoną liczbę użytkowników obszaru.
Szczególnie istotne dla zachowania równowagi krajobrazowej są rozwiązania proekologiczne projektu: odzyskiwanie wody deszczowej (ponowne wykorzystywanie szarej wody) i zrównoważona retencja (dachy zielone, powierzchnie przepuszczalne, naturalna retencja); interwencje architektoniczne jako pasywne budynki o wysokiej efektywności energetycznej; prowadzenie kompostowników (przy Centrum Edukacji Ekologicznej i w ogrodzie społecznościowym) oraz segregacja odpadów (kosze na śmieci z segregacją); wprowadzenie oświetlenia fotowoltaicznego; stosowanie materiałów ekologicznych, pochodzenia naturalnego oraz lokalnie wyrabianych bądź pozyskiwanych; wprowadzenie nawierzchni przepuszczalnych; wyniesienie budynków oraz części ścieżek ponad poziom terenu, aby zminimalizować negatywny wpływ użytkowników na podłoże oraz umożliwić zwierzętom swobodne przemieszczanie się; przekształcenie mało wartościowych ugorów, odłogów i innych zbiorowisk ruderalnych w bardziej wartościowe zbiorowiska łąk i muraw kserotermicznych; wprowadzenie zieleni rodzimej i zróżnicowanej gatunkowo, co zwiększy bioróżnorodność parku; stworzenie dodatkowych oczek wodnych jako miejsc bytowania i rozrodu zwierząt; tworzenie lokalnych miejsc produkcji żywności - ogród społecznościowy, sad, pasieka.
Projekt przewiduje wprowadzenie kompleksowej identyfikacji wizualnej oraz małej architektury dla całego terenu Zakrzówka. Mała architektura została zaprojektowana przy zastosowaniu dwóch podstawowych materiałów: stalowa konstrukcja (profil okrągły) malowana proszkowo na kolor jasno szary lub biały oraz drewniane wykończenie (kolor naturalny, impregnowane). Forma mebli miejskich łączy w sobie prostotę z próbą subtelnego wpisania się w otoczenie. System identyfikacji wizualnej ściśle wiąże się z estetyką wykończeniową stosowaną w projekcie. W wybranych miejscach parku (zwłaszcza w strefie edukacyjnej przy Centrum Edukacji Ekologicznej oraz w północnej części terenu) umieszczono tabliczki z opisem charakterystycznej szaty roślinnej. Tabliczki informacyjne umiejscowione są przy gruncie lub jako dopełnienie małej architektury (zakończenie barierki, wbudowane w siedzisko), wykonane w płycie stalowej malowanej na biało lub jasno-szaro.